مروری بر راهکارهای کشورهای جهان در برابر زلزله؛ از آمریکا تا ژاپن - یومی بلاگ

به گزارش ایسنا، از زمان زمین لرزه فاجعه بار 7.4 ریشتری رودبار و منجیل 27 سال و از تراژدی ویرانگر 6.6 ریشتری بم 14 سال می گذرد و در این سالها فرصت مطالعاتی و اجرایی کافی برای مقابله با بحران وجود داشته است. اما برای عبور از خطری که هر لحظه یک نقطه از کشور زلزله خیز ایران را تهدید می کند هر وقت آغاز به کار شود یک موهبت است و باید با الگوبرداری درست از راهکارهای علمی کشورهای پیشرو در این زمینه از فجایای احتمالی در آینده جلوگیری شود.

ایسنا در یک سال گذشته سلسله گزارش هایی را درباره تدابیر و راهکارهای دیگر کشورهای زلزله خیز دنیا برای مقاوم سازی برابر این بلای طبیعی و عبور از بحران های پس از وقوع زمین لرزه منتشر کرده است. در این مطلب قصد داریم بار دیگر به مرور این راهکارها بپردازیم.

1- مکزیک

مکزیک پنج سال پس از زلزله فاجعه بار و ویرانگر 1985 که جان حدود 10 هزار نفر را گرفت، مجهز به یکی از موثرترین سیستم های هشدار دهنده زلزله شد.

زمین لرزه مکزیکوسیتی در تاریخ 19 سپتامبر 1985 میلادی، برابر با 28 شهریور 1364، ساعت 13:17:47 به زمان یو.تی. سی(ساعت هماهنگ دنیای) در مکزیک و در منطقه خالیسکو مکزیکوسیتی رخ داد.

ژرفای این زلزله 20.2 کیلومتر بود و بزرگی آن Mw 8(ریشتر) اعلام شد.

زمین لرزه به وقت محلی در روز پنجشنبه، ساعت 7 صبح رخ داد.

در این زلزله 412 ساختمان بعلاوه 60 درصد ساختمان ها در Ciudad Guzman خراب شد. رانش زمین در این زلزله بوجود آمد و سونامی نیز در آن گزارش شد.

شمار کشتگان این زلزله وحشتناک حدود 9500 نفر بود. تعداد زخمی ها نیز 30 هزار نفر برآورده شده و بی خانمان شدگان نیز 100 هزار نفر اعلام شدند.

پنج سال پس از زلزله ویرانگر1985 که جان حدود 10 هزار نفر را گرفت، مکزیک مجهز به یکی از موثرترین سیستم های هشدار دهنده زلزله موسوم به SASMEX شد. SASMEX مخفف عبارت انگلیسی Seismic Alert System of Mexico به معنی سیستم هشدار لرزه ای مکزیک است.

سیستم هشدار لرزه ای مکزیک شامل بیش از 8200 سنسور لرزه ای است که در فعال ترین منطقه از نظر زلزله واقع شده که بین خالیسکو، میچوآکان، گوئررو، اوآکساکا و مکزیکوسیتی قرار گرفته است.

در یک بخش اساسی از سیستم، سنسورها اولین لرزش زمین را تشخیص می دهند و SASMEX شدت زمین لرزه را محاسبه می کند. اگر میزان برآورد لرزه در مقیاس ریشتر بیشتر از 5.5 باشد، اطلاعیه های هشدار بلافاصله به مقامات دولتی و محلی و کانون های مراقبت های اورژانس در تمام مناطق مستعد خطر ارسال می شود. هشدارهای انبوه از طریق آژیرها، رادیوهای AM و FM و تلویزیون پخش می شوند، به همین دلیل جامعه و اقشار در معرض خطر برای آماده سازی و نجات جان خود فرصت دارند.

این سیستم بسیار کارآمد است و در حال حاضر به نجات جان بسکمک کمک کرده است.

لوئیس فیلیپو پوئنته، رئیس سازمان حفاظت شهری مکزیک در این زمینه می گوید: در ماه آوریل 2014، زلزله ای با شدت 7.2 ریشتر در ساحل غربی مکزیک نزدیک به آکاپولکو رخ داد. هشدار در کمتر از 10 ثانیه به هفت شهر اصلی مکزیک که در معرض خطر قرار داشتند ارسال شد و پس از وقوع زلزله، هیچ گونه تلفاتی گزارش نشد.

به غیر از ارتقای سیستم هشدار اولیه، مکزیک همچنین به طور گسترده ای در تقویت و ساختن زیرساخت های اصلی خود، از لحاظ ضد زلزله بودن در مسیری صحیح سرمایه گذاری کرده است. اکثر ساختمان های حیاتی آن مانند بیمارستان ها در حال حاضر با قوانین اصلاح شده ساختمان سازی در سال 2004 در مکزیکوسیتی مطابقت دارند و باید با بتن و فولاد تقویت شوند تا توسط زمین لرزه فرو نریزند.

2-ژاپن

ژاپن در حد فاصل سال های 1945 تا 1995، 14 زلزله با بزرگای بیشتر از 6.5 درجه را تجربه کرده است و تا قبل از زلزله کوبه در سال 95 میلادی مجموعا بیش از 8000 نفر جان خود را بر اثر این بلایا از دست دادند. اما زلزله کوبه به تنهایی جان بیش از 6400 نفر را گرفت و به همین دلیل اقدامات ژاپن پس از این اتفاق شکل و شمایل خاصی پیدا کرد.

در هفدهم ژانویه 1995، شهر کوبه دومین بندر بزرگ این کشور با یک زمین لرزه 7.3 ریشتری به مدت 200 ثانیه لرزید و به کلی نابود شد، بزرگراههای این کشور از هم گسستند، بسکمک از ساختمان ها فرو ریخت و پل های زیادی منهدم شد. این زلزله شوک بزرگی در کشور ایجاد کرد و موجب شد همه به خطرهای زلزله پی ببرند.

ویرانی شهر کوبه به مردم ژاپن این احساس را داد که با وجود پایان یافتن جنگ دنیای دوم، ژاپن همچنان آسیب پذیر است.

در نتیجهٔ این زمین لرزه شش هزار و 433 نفر کشته و بیش از 43 هزار نفر زخمی شدند. حدود 10 درصد از کل تلفات این زلزله به علت آتش سوزی تاسیسات شهری پس از وقوع زمین لرزه بود. در جریان این زمین لرزه، حدود 250 هزار ساختمان و تاسیسات زیربنایی تخریب شدند. خرابی های گسترده ناشی از این زمین لرزه، سبب بی خانمان و آواره شدن 300 هزار نفر شد. ژاپنی ها خسارت وارده به شهر کوبه و مناطق مجاور آن را در مجموع حدود یکصد میلیارد دلار برآورد کردند.

تجربه های علمی بدست آمده از زمین لرزه کوبه

1- ضرورت افزایش سطح استانداردهای ایمنی در ساختمان ها و زیرساخت های شهری، حتی در مناطقی که احتمال زمین لرزه در آن ها کمتر است.

2- تقویت و ایمن سازی شبکه های حیاتی شهری مانند خطوط ارتباطاتی، شبکه های برق، آب و گاز در شهرهای بزرگ.

3-ضرورت افزایش سطح هماهنگی میان نیروهای کمکی و دستگاههای شهری.

4-توجه علمی و سازمان یافته به ناهنجاری های اجتماعی و مسائل روانی.

مبارزه با زلزله از مقاوم سازی تا جداسازی

خسارت های زلزله قابل پیش بینی نیست و زلزله های قوی تر از شش ریشتر می توانند وسایل موجود در فضای بسته را به حرکت درآورند و یا باعث سقوط و واژگونی آنها شوند که این موضوع به همراه آوار یکی از مهمترین خطرات موجود محسوب می شود.

موضوع دیگری که وجود دارد افزایش خطر با افزایش ارتفاع طبقات است. طبقات بالاتر ساختمان شدیدتر می لرزند و خسارت بیشتری به بار می آورند.

جدیدترین فناوری مورد استفاده در ژاپن جداسازی یا ایزوله سازی ساختمان از لرزش نام دارد که تحقیقات مربوط به آن از 15 سال پیش آغاز شده است.

در این فناوری ساختمان با استفاده از سازه های بلبرینگ مانند از پی جدا می شود و در واقع نسبت به لرزش های پی ساختمان ایمن می ماند.

این ساختمان ها در زلزله های مختلفی مورد آزمایش قرار گرفته اند و به گفته ساکنان، حتی در زمان وقوع زلزله هایی به بزرگی 8 ریشتر و بالاتر، هیچ قفسه کتابی واژگون نشده و هیچ وسیله ای از روی میز به زمین نیفتاده است.

در فناوری جداسازی ساختمان از دو نوع بلبرینگ برای ایمن سازی استفاده می شود. نوع اول بلبرینگ های با روکش لاستیکی است که از صفحات فولادی و پلاستیکی ساخته شده است. این بلبرینگ ها در دو طرف ساختمان قرار می گیرند.

نوع دوم بلبرینگ ها، عایق های ضدلرزه کشویی هستند که با مکانیزم کشویی خود لرزه ها را تا حداکثر میزان ممکن دفع و بخش کوچکی از آن را به ساختمان منتقل می کنند که سازه ساختمان به راحتی توانایی تحمل آن را دارد. این بلبرینگ های کشویی بین بلبرینگ های لاستیکی قرار می گیرند

.

در حال حاضر، این بلبرینگ ها تا 66 درصد میزان قدرت زلزله را دفع می کنند. ساختمان ام .تی سندای و برج های چندقلوی سندای از جمله ساختمان هایی هستند که با این فناوری ساخته شده اند و در زلزله 9 ریشتری سال 2011 به ترتیب 14 و 23 سانتیمتر به صورت افقی جابجا شدند و هیچ آسیبی ندیدند.

3- چین

چین به خاطر قرارگیری بر روی صفحات اورآسیا و اقیانوس هند زلزله های شدیدی را تجربه می کند و به همین دلیل در سال های اخیر اقداماتی کاملا سازمان یافته برای مقابله با زلزله و کاهش تلفات انجام داده است.

محققان و دانشمندانی که در چین در رابطه با زلزله کار می کنند با پیچیدگی های خاصی روبرو هستند. تنوع و گستردگی وضعیت زمین و جنس خاک در مناطق مختلف، تفاوت میزان فعالیت گسل ها در بخش های مختلف، رشد مالی سریع، گسترش بی رویه شهرها، کنار هم قرار دریافت بافت های فرسوده و مدرن و مهم تر از همه جمعیت زیاد و متراکم در این کشور از جمله چالش های پیش روی مدیران و محققان این کشور بوده است.

پروفسور ژانگ هن یکی از محققان این کشور در زمینه زلزله، سامانه اطلاعاتی و لرزه نگاری قدرتمندی را ایجاد کرده است که دارای یک پایگاه داده 1800 ساله از زلزله های رخ داده در این کشور است و براساس آنها فعالیت گسل های فعال این کشور مورد ارزیابی و پیش بینی قرار می گیرد.

در چین یک تیم تحقیقات ملی و 26 تیم تحقیقاتی استانی در زمینه روبروه علمی با زلزله فعالیت می کنند که مجموعا بیش از 3000 نفر در آنها در حال فعالیت هستند. در حال حاضر یک لرزه نگار سراسری توسط محققان چینی در دست تولید و توسعه است که نمونه های قبلی آن در بسکمک از کشورها نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

پروژه های مطالعاتی در زمینه زمین شناسی و بررسی تغییرات ساختاری در پوسته زمین نیز اهمیت ویژه ای در چین پیدا کرده است و چندین آزمایشگاه در این زمینه در دانشگاه های مختلف راه اندازی شده است.

در حال حاضر چین با بیش از 50 کشور در زمینه همکاری های تحقیقاتی و علمی در زمینه زلزله ارتباط دارد.همچنین در پروژه های دانشگاهی طراحی سامانه های پیش بینی زلزله مورد توجه بسکمک از اساتید قرار گرفته است.

چین توانسته است در حال حاضر بیش از 40 درصد جمعیت این کشور را با اقدامات و آموزش های لازم در جهت مقابله با زلزله و کاهش تلفات آشنا کند و بیش از 200 هزار نفر نیروی داوطلب برای آموزش این موارد در اختیار دارد.

تحقیقات در زمینه مهندسی زلزله یکی از اجزای جدانشدنی سیاست های دولت چین برای مقابله با فجایع ناشی از این پدیده است و به همین دلیل محققان و متخصصان این رشته هیچ محدودیتی برای ایجاد و پیگیری پروژه های تحقیقاتی خود ندارند.

در حال حاضر یک شبکه سراسری فعالیت کلیه گسل های چین را تحت نظر دارد و براساس داده های زلزله های گذشته و تغییرات صفحات زمین، می تواند وقوع زلزله های احتمالی را پیش بینی کند. میزان حساسیت این سامانه به اندازه ای است که لرزه هایی را که اندازه آنها از یک درجه نیز کمتر است اندازه گیری می کند.

در سال 1998 سیاست های کلی دولت چین در چهار زمینه پاسخ سریع به زلزله، مدیریت لرزه نگاری، مدیریت ایمن سازی در برابر زلزله و پیش بینی زلزله ابلاغ شده است و در تمام استان ها با توجه به میزان زلزله خیز بودن آنها اقدامات مقتضی انجام گرفته است.

در مناطق روستایی پروژه ای با عنوان امنیت مناطق روستایی اجرا می شود. این پروژه جنبه های مختلفی دارد که می توان از بخش های مهم آن به برنامه های آموزشی برای ساکنان روستاها در زمینه آمادگی پیش از بحران، مقاوم سازی خانه های روستایی و ایجاد ایستگاه های امداد اختصاصی اشاره کرد. این برنامه در حال حاضر برای بیش از پنج میلیون خانوار روستایی اجرا شده است و همچنان ادامه دارد. نکته جالب توجه این است که مناطق ایمن سازی شده در زلزله های سال 2005 و 2008 تلفات بسیار پایینی داشتند.

چین یک تیم بین المللی نیز برای فجایع بزرگ دنیا ایجاد کرده است. تیم بین المللی امداد و نجات چین(سیسا) فعالیت گسترده ای در زمان وقوع زلزله های بزرگ در دنیا داشته است. اعضای تیم سیسا در پی وقوع زلزله های بزرگ به کشورهای ایران، الجزایر و پاکستان اعزام شده و علاوه بر امدادرسانی در این کشورها به مطالعه و فعالیت های تحقیقاتی نیز پرداخته اند.

4-آمریکا

ایالتهای کالیفرنیا و آلاسکا در آمریکا زلزله های شدیدی را تجربه کرده اند و به همین دلیل برنامه های وسیعی برای مقابله با این پدیده دارند.

زلزله منطقه نورت ریج کالیفرنیا که در سال 1994 میلادی با بزرگی 6.7 درجه در مقیاس بزرگای گشتاوری رخ داد، باعث آسیب دیدن 40 هزار ساختمان، بی خانمانی 20 هزار نفر و حدود 170 نفر کشته و زخمی شد و در آلاسکا نیز زمین لرزه آلاسکا در 28 مارس 1964 برابر با هشتم فروردین ماه 1343 با بزرگی 9.2 ریشتر رخ داد.

محققان زلزله شناسی اعلام کرده اند که با توجه به وقوع زمین لرزه های بزرگ در 20 سال گذشته در این ایالت، احتمال وقوع زلزله ای با بزرگی بیشتر از هفت درجه تا سال 2024 بالای 80 درصد است و به همین دلیل نقشه های دقیقی از مناطق زلزله خیز و گسل های حساس در این ایالت تهیه شده است تا مقامات به طور محسوس تر و دقیق تری بتوانند برای وقوع زلزله در این مناطق آماده شوند و اقدامات لازم برای مدیریت بحران را انجام دهند.

مقاوم سازی سازه ها و بزرگراه های کالیفرنیا با صرف بودجه شش میلیارد دلار اجرا شده و مقامات این ایالت با دفاع از این هزینه ها، اعلام کرده اند که هزینه بازسازی و جبران خسارت های احتمالی پس از زلزله های بزرگ چندین برابر این مبالغ بوده و بخشی از اثرات آن بر اقتصاد و درآمدهای دولتی، جبران ناپذیر است.

در زلزله سال 1971 سه بزرگراه اصلی و 42 پل بزرگ در کالیفرنیا به شدت آسیب دیدند و این تعداد در زلزله نورت ریج افزایش یافت به طوریکه در این زلزله بیش از 100 بزرگراه و آزادراه با آسیب جدی روبرو شده و تخریب آنها سبب کند شدن روند امدادرسانی شد.

پیش بینی ها نشان می دهد که زلزله بعدی در کالیفرنیا حدود سه دقیقه به طول می انجامد و در صورت عدم آمادگی، 213 میلیارد دلار خسارت مالی و 2 هزار نفر کشته و 50 هزار زخمی برجای خواهد گذاشت.

در آلاسکا پس از وقوع زلزله، مرکز هشدار سونامی ساحل غربی تاسیس شد و دولت ایالت آلاسکا صدها میلیون دلار برای توسعه و تجهیز این مرکز هزینه کرد. به علاوه موسسات خیریه آمریکایی نیز در این زمینه همکاری ویژه ای داشتند.

این مرکز مسئولیت دیده بانی و گزارش تغییرات جغرافیایی در محدوده آلاسکا را دارد و علاوه بر ایالت های ساحلی آمریکا، سواحل کانادا و مکزیک را نیز پوشش می دهد.

حسگرهای این مرکز توانایی شناسایی سونامی های بسیار عمیق در اقیانوس را دارد و می توانند تا عمق شش هزار متری سونامی را تشخیص دهند. زمانی که شدت این امواج از محدوده مجاز فراتر برود هشدارهای ایالتی، ملی و یا بین المللی براساس شدت سونامی فرستاده می شوند.

5-هند

رشد قارچ گونه ساختمان های ضعیف و نامقاوم در هند در کنار ساختمان های عظیم و لوکس و ساختمان های بزرگ دولتی و مراکز خرید در کنار یک جمعیت فوق العاده متراکم به منزله یک بمب ساعتی در هند است.

این کشور در 15 سال اخیر بیش از 10 زلزله بزرگ را تجربه کرده که این زلزله ها باعث مرگ بیش از 20 هزار نفر شده است.

بر اساس مطالعات زمین شناسی در هند حدود 60 درصد مساحت این کشور در معرض زلزله قرار گرفته است. در واقع کمربند زلزله هیمالیا هر 50 سال در هند یک زلزله با بزرگای بیش از هشت ریشتر را ایجاد می کند که جان مردم این کشور را تهدید می کند.

مرکز مدیریت بحران ملی هند برنامه های ویژه ای برای مقابله با زلزله دارد که در ادامه بخشی از این برنامه ها مورد بررسی قرار می گیرد.

1-کمپین مطالعه و شبیه سازی زلزله های بزرگ

نکته جالب توجه در این کمپین، تلاش برای آموزش مردم در رابطه با ساختن خانه های مقاوم با حداقل امکانات است.

2 -ارزیابی آسیب پذیری ساختمان های هند در برابر زلزله

سازمان ملی مدیریت بحران هند ضمن بررسی مقاومت تمام مناطق این کشور، فهرستی از مناطق آسیب پذیر را منتشر کرده است و مقامات هر ایالت را موظف کرده است برای مقاوم سازی مناطق مختلف برنامه ریزی کرده وآموزش های لازم را به جامعه ارائه دهند.

3 -تدوین قوانین ساخت وساز برای مصالح مختلف

یکی از اقدامات جالبی که سازمان ملی مدیریت بحران هند انجام داده است، تدوین قوانین ساخت وساز برای انواع مصالح است.

در قوانینی که این سازمان تدوین کرده است، تمام مصالح متنوعی که در این کشور به کار می روند، مورد ارزیابی قرار گرفته و برای هر کدام قوانینی وضع شده است.

نکته جالب توجه در این زمینه این است که برای خانه هایی که با استفاده از بامبو، چوب، نی و دیگر مصالح ابتدایی ساخته می شوند نیز استانداردهای مقاومتی تدوین شده است.

4-شبیه سازی حوادث طبیعی و سازه های مقاوم در دانشگاه ها

دانشگاه های هند به خصوص در رشته های عمران و شهرسازی مطالعات فراگیری در رابطه با بلایای طبیعی و مقاوم سازی ساختمان ها انجام می دهند.

در این مطالعات، محققان سناریوهای مختلفی را در رابطه با زلزله، سیل، سونامی و دیگر بلایای طبیعی شبیه سازی کرده و با استفاده از نرم افزارهای مهندسی میزان مقاوت سازه های مختلف را در شرایط مختلف می سنجند.

نحوه اتصال دیوارها به یکدیگر، میزان مقاومت پی و استحکام درها و پنجره ها از جمله مواردی است که در این شبیه سازی ها مورد ارزیابی و بررسی قرار می گیرد.

5-ایجاد تیم های جستجو و نجات زبده و کارآمد

در سال 2005 نیروی ملی واکنش به بلایای طبیعی در هند تاسیس شد. این سازمان تحت نظر وزارت کشور هند فعالیت می کند و آموزش های مدرن و تجهیزات به روز در اختیار نیروهای آن قرار گرفته است.

همکاری های بین المللی هند و استخدام مدرسان خارجی در پیشرفت و بهبود کارآیی این نیرو تاثیر بسزایی داشته است و بیش از 17 برنامه آموزشی بین المللی در زمینه آموزش های مقابله با زلزله، سیل، سونامی و حملات بیولوژیکی و شیمیایی در فاصله سال های 2006 تا 2009 برای این سازمان برگزار شده است.

این سازمان برنامه های آموزش عمومی زیادی را در سراسر هند برگزار می کند تا میزان آمادگی در برابر زلزله را در میان شهروندان هندی بالاتر ببرد.

6-شیلی

شیلی کانون رخداد بزرگترین زلزله تاریخ بوده است و بزرگترین زلزله تاریخ با شدت 9.5 ریشتر در این کشور در سال 1960 میلادی به وقوع پیوسته است.

در سال 1960 زلزله ای با بزرگی 9.5 و سونامی بسیار بزرگ شیلی را لرزاند که از آن به عنوان نقطه عطف مبارزه با زلزله در این کشور نام برده می شود.

پس از این زلزله مقامات این کشور به این نتیجه رسیدند که زلزله مانند بارش باران و برف برای شیلی پدیده ای متناوب و همیشگی محسوب می شود و اگر قرار باشد پس از هر زلزله یک فاجعه انسانی رخ دهد این کشور هیچ گاه روی آرامش را به خود نخواهد دید.

یکی از ویژگی های مردم شیلی درباره زلزله این است که آنها به طور کامل درباره اقدامات پیشگیرانه، رفتارهای حین زلزله و پس از آن به خوبی آموزش می بینند و این موضوع به کاهش تلفات کمک شایانی می کند. برای مثال سرعت تخلیه مردم از بنادر و مناطق حساس در پی اعلام هشدارهای زلزله و سونامی به خاطر آموزش صحیح و تمرین اصولی، بسیار زیاد است.

کشور شیلی از کشورهای نسبتا پیشرفته در زمینه مطالعات زلزله شناسی و مهندسی زلزله و مدیریت بحران است. متخصصان این کشور از دانشمندان شناخته شده در دنیا هستند. پس از زلزله های دهه 60 و 80 میلادی، مقامات این کشور با شبیه سازی اصول مقابله با زلزله در کالیفرنیا و کانادا مجموعه قوانینی برای ساختمان سازی در این کشور وضع کردند که کمک شایانی به کاهش تلفات در زلزله های بعدی کرده است. ساختمان هایی که در مناطق شهری ساخته می شوند، در برابر نیروهای عمودی و افقی که بر اثر زلزله به پی ساختمان وارد می شوند، مقاومت بسیار خوبی دارند و می توان گفت مقاوم ترین ساختمان ها در شیلی ساخته می شوند.

تلاش های علمی و آکادمیک شیلی نیز در این زمینه بسیار گسترده بوده است. برای نمونه دکتر رائول ماداریاگا که استاد برجسته زلزله شناسی در دانشگاه پاریس بوده است(اکنون بازنشسته شده) تبار شیلیایی دارد. در زمینه های علمی این کشور در عرصه های بین الملی بسیار فعال است به نحوی که شانزدهمین کنفرانس دنیای مهندسی زلزله در شهر سانتیاگو در سال 2016 در این کشور برگزار شد. از نظر توسعه زیرساخت های مناسب نیز در سال های اخیر هم از نظر ایجاد سامانه هشدار پیش هنگام سونامی و هم ایجاد سازمان مستقل برای مساله مدیریت سانحه (ONEMI) شیلی کارنامه مثبتی دارد. همچنین آیین نامه های ساختمانی زلزله در این کشور به طور منظم به روز می شود.