زاینده رود میراثی ماندگار در راستای توسعه گردشگری فلات مرکزی ایران - یومی بلاگ

اگر علاقمند به دریافت بهترین خدمات هزینه ویزای توریستی کانادا تضمینی هستید با ما همراه شوید، با مجری مستقیم ویزای کانادا، ویزای مالتی 5 ساله با دعوتنامه معتبر دریافت کنید.

هرگاه سخن از اصفهان و قدمت تاریخی و هنر و هنرپروری مردمانش به میان می آید، ناخودآگاه نام زاینده رود نیز در اذهان همگان شکل می گیرد و جالب اینکه هر زمان به سیر تطور فرهنگ و تمدن در فلات مرکزی ایران با پیشینه ای بیش از 10 هزار سال می نگریم، به نیکی درمی یابیم که نقش این رود (به عنوان بزرگ ترین رود فلات مرکزی ایران) در شکل گیری این حیات فرهنگی و تمدنی ارزشمند غیرقابل انکار است.

سرچشمه اصلی زاینده رود از دامنه های شرقی ارتفاعات سلسله جبال سترگ زاگرس در بخش ایران مرکزی (استان چهارمحال بختیاری) است، با این وصف این رود در راستا نسبتاً طولانی خود که در حدود 360 کیلومتر است از به هم پیوستن نهرها و چشمه های متعدد در استان های چهارمحال و بختیاری و اصفهان شکل می گیرد، لذا یکی از دلایلی که این رود زاینده رود نامیده شده همین نکته است.

با این وصف این رود در متون کهن تاریخی با نام های دیگری نیز همچون زنده رود و زرینه رود خوانده می گردد.

تنوع اقلیمی و گستردگی حوزه آبریز رود باعث شده تا در ادوار مختلف تاریخی و در رخدادهای اجتماعی و فرهنگی گوناگون که ریشه در تاریخ کهن منطقه دارد، اقوام گوناگون با فرهنگ ها و حتی خرده فرهنگ های متنوع در کرانه های این رود زیست نمایند، و جالب اینجاست که در بسیاری از اوقات این گوناگونی فرهنگی در کنار تنوع اقلیمی حتی در دو روستا در کنار هم در راستا رود دیده می گردد و این در حالی است که مردمان این مناطق در کنار گوناگونی فرهنگی با صلح و آرامش، هزاره های متمادی است که در کنار هم زندگی نموده که این خود به جذابیت های فرهنگی این رود در کنار جذابیت های طبیعی آن می افزاید.

شهر اصفهان و زاینده رود

شهر تاریخی اصفهان در میانه راه زاینده رود به سوی تالاب گاوخونی قرارگرفته و جالب اینجاست که این شهر کهن در دشتی (جلگه) پهناور واقع شده و به دلیل اقلیم نیمه خشک این دشت، حیات مردم این شهر مستقیماً با زاینده رود پیوند خورده.

بسیاری از محققان معتقدند زمانی که انسان در ادامه حیات اجتماعی خود از غارنشینی به روستانشینی (عصر فرهنگ) و سپس به حیات متمدنانه (شهرنشینی) روی آورد، ملاک این حیات جدید، اقتصاد مبتنی بر تجارت بود، لکن اصفهان جزو معدود شهرهای ایران و حتی دنیا است که حیات تمدنی خود را با کشاورزی و باغداری شروع کرد که در این میان نقش زاینده رود در این حیات تمدنی اساسی است.

اصفهان شهر تاریخ و گردشگری

بسیاری از دیرینه شناسان اولین ردپای حیات اجتماعی انسان را در جلگه اصفهان، بیش از 11 هزار سال قبل دانسته و سپس محلات اولیه تشکیل دهنده اصفهان در بیش از 6 هزار سال قبل را با نام های کوشک، دردشت، جویباره و کران شناسایی نموده اند. پس از آن و در دوران اسلامی این محلات به تدریج در امتداد جلگه زاینده رود به هم پیوند خورد و سپس در ادوار مختلف همچون دوران زیاریان، آل بویه، سلاجقه، صفویه و سپس دوران معاصر، شهر در امتداد زاینده رود در حالی که باغ های بزرگی آن را احاطه نموده بود گسترش یافت.

اصفهان از جمله کهن ترین شهرهای ایران است که از مرکز آن رودخانه عبور می نماید و این در حالی است که با توجه به کمی بارندگی در این محدوده عظیم، در طول تاریخ، حداقل از عصر باستان تا به امروز، فرهیختگان این دیار با ایجاد کانال های متعدد انتقال آب (به صورت سطحی و حتی زیرزمینی) که در گویش محلی مادی خوانده می گردد، آب رود را حتی در فاصله های بعید به بخش های مختلف این دشت عظیم انتقال می دادند، لذا حیات فرهنگی و تمدنی مردم این سرزمین و آنچه امروزه در قالب میراث کهن فرهنگی و هنری مردمان این سرزمین خوانده می گردد مستقیماً با زاینده رود پیوسته است، و جالب اینجاست که مردم این سرزمین به ویژه نخبگانش به مدد زاینده رود پیروز شدند در عصر صفوی (سده یازدهم هجری قمری/هفدهم میلادی) فرهنگ ایران را به فرهنگی دنیای به واسطه ایجاد مکتب علمی اصفهان (به عنوان آخرین جلوه گری علمی شرقیان در برابر اروپاییان در آستانه انقلاب صنعتی در مغرب زمین) بدل نمایند، پس در آن هنگام بود که اصفهان به مدد زاینده رود و فرزندان نخبه اش به دنیا شهری در قلب مشرق زمین تبدیل شد که علم و هنر فراوری می کرد، بنابراین از آن موقع بود که این شهر نصف دنیا خوانده شد، نصف دنیای که با زاینده رود مفهوم می یافت.

درحال حاضر در حدود دو دهه است که زاینده رود حداقل در محور اصفهان و در محدوده شرق آن به دلایلی همچون: خشک سالی و بارگذاری بیش از حد بر روی رود با تنش آبی روبرو شده، لذا جالب است که بدانیم با موقت شدن جریان آب در اصفهان و محور شرق جدای از نقصان هایی که در حوزه محیط زیست و معیشت کشاورزان پدید آمده، شاهد افت توسعه فرهنگی در پهنه فرهنگی اصفهان نیز بوده ایم.

حال که در سالیان اخیر شاهد رشد منطقی و علمی گردشگری در ایران و به ویژه اصفهان هستیم، شاهدیم که بسیاری از گردشگران، به ویژه گردشگران خارجی (گردشگران فرهنگی و طبیعت گرد) و حتی گردشگرانی که از کشورهایی با اقلیم پر بارش همچون قاره اروپا به اصفهان سفر می نمایند بی صبرانه در راستا تور خود به دنبال ملاقات از زاینده رود به ویژه پله ای زیبا و تاریخی آن هستند.

فرجام سخن اینکه: امروزه جدای از نقش تاریخی زاینده رود که مهربانانه به مردمی که در کرانه هایش سده های متمادی است زیست می نمایند حیات بخشیده، می بایست به نقش صنعت گردشگری در توسعه متوازن مالی و فرهنگی جوامع میزبان نیز اندیشید.

اگر بپذیریم که گردشگری با حیات و درآمد پایدار، جایگزینی مناسب برای نفت با حیات و درآمدی ناپایدار است، پس به تمامی عناصری که در توسعه پایدار بر مبنای گردشگری مؤثرند احتیاج داریم و در این میان زاینده رود جدای از نقش تاریخی خود به عنوان عنصری حیات بخش در سیر تطور حیات فرهنگی و تمدنی مردم ایران، نقشی جدید نیز در توسعه گردشگری فلات مرکزی ایران یافته، پس همگی بکوشیم تا زاینده رود به عنوان عنصری حیات بخش در حیات فرهنگی و مالی فلات مرکزی ایران همیشه زنده رود باقی بماند.

* کارشناس ارشد میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان