خبرنگاران بحران مهاجرت؛ گذار از مرزها از گذر قوانین بین الملل - یومی بلاگ

فیلیپو گراندی رئیس کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان با اشاره به ثبت رکورد جدید آوارگان و پناهجو اعلام کرد: تعداد مردان، زنان و بچه هایی که در سراسر دنیا ناگزیر به ترک وطن خود و پناهنده شدن به دیار دیگر و یا آوارگی در سرزمین خود شدند 80 میلیون نفر است ؛ رقمی تکان دهنده که توجه جدی جامعه دنیای به مصائب پناهجویان است و آوارگان را می طلبد.

قدردانی سازمان ملل از میزبانی ایران

سازمان ملل متحد همواره از رویکرد انسان محبت آمیز و مبتنی بر نوع دوستی، آموزه های دینی و ملی جمهوری اسلامی ایران در ارائه خدمات گسترده به پناهجویان از جمله شهفرایندان افغان قدردانی کرده و ایران را یکی از سخاوتمندترین کشورهای میزبان پناهجویان خوانده است.

بابار بلوچ سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگان در گفت وگو با خبرنگاران گفت: جمهوری اسلامی ایران با گذشت 4 دهه، همچنان میزبانی سخاوتمند برای پناهجویان افغان است.

جمهوری اسلامی ایران در چهار دهه اخیر میزبان بزرگترین جامعه پناهندگان دنیا به خصوص شهفرایندان افغان بوده و حتی در دوران جنگ تحمیلی عراق و تحریم های ظالمانه دهه های اخیر هم حاضر به قطع ارائه خدمات به شهفرایندان افغانستان به عنوان کشور همسایه نشد. هم اکنون حدود دو و نیم میلیون شهفرایند افغان در ایران حضور دارند که تنها حدود نیمی از آنها در فهرست رسمی پناهجویان کیمساریای عالی پناهندگان سازمان ملل ثبت شده است.

آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد که پیش­تر به مدت ده سال ریاست کمیساری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان را برعهده داشت، اعلام کرد: مایه­ تاسف است که 10 میلیون از رقم کل 80 میلیون پناهجو و آواره، فقط در همین یک سال گذشته ترک وطن کرده اند.

پدیده پناهندگی و پناهجویی که از دیرباز وجود داشته، اکنون و در قرن 21 میلادی نیز همچنان یکی از مهمترین مسائل جامعه­ بین المللی است؛ با این تفاوت که بحران شیوع کرونا تهدیدی مضاعف برای پناهجویان و آوارگان که خود آسیب پذیرترین اقشار بودند، ایجاد کرده است.

بیماری همه گیری کووید 19 ضربه کاری خود را نه فقط بر پیکر انسان ها که بر پیکر اقتصاد دنیا نیز وارد آورده است. اقتصادها ورشکست شده و همه جا بذر فقر، بیکاری، قحطی، گرسنگی، رنج و بدبختی افشانده می گردد. تک تک این عوامل به سهم خود اهرمی است تا یک بار دیگر نیازمندترین اقشار جامعه برای برخوردار بودن از یک زندگی بهتر راه مهاجرت در پیش بگیرند.

با هدف مهار ویروس کرونا، چند ماه است مرزها بسته شده و برنامه کشورها برای پناهندگی و مهاجرت معلق مانده، حمل ونقل دنیای تعلیق شده و در بیشتر شهرها قرنطینه حاکم شده است و مردم مجبور به ماندن در خانه هستند. همه­ این اقدامات، فرایند مهاجرت را در سطح دنیا به ویژه از مناطق فقیر به کشورهای ثروتمند متوقف کرده است.

میلیون ها مهاجر آفریقایی و لاتین تبار و جمع زیادی از ساکنان کشورهای حوزه خاورمیانه، جنوب و غرب آسیا هر ساله با رویای دست یافتن به زندگی بهتر، قدم در راهی پر فراز و نشیب می گذارند و این نقطه شروع ماجرای تلخ و غم انگیز مهاجرت است؛ داستان تلخی که هر لحظه تحت تاثیر مسائلی همچون ظرفیت محدود پذیرش و قوانین سختگیرانه کشورها محکوم به شکست است.

آمریکای لاتین که زمانی شلوغ ترین جاده های مهاجرت را داشت و از مبداء آمریکای جنوبی شروع می شد و با عبور از آمریکای مرکزی و مکزیک به آمریکا می رسید، امروز خلوت و ساکت است. دولت ترامپ برای مهار ویروس کرونا، مرزها را تقریبا به روی همه مهاجران بسته است.

سازمان بین­­ المللی مهاجرت از متوقف شدن نیمی از موج مهاجران از آفریقای غربی و مرکزی به عبارتی دستکم 33 هزار مهاجر، پشت مرزها به دلیل محدودیت های تردد ناشی از شیوع ویروس کرونا خبر داده است.

با نگاهی به فهرست کشورهای مهاجرفرست از جمله کامرون، بورکینافاسو، بفرایندی و اقتصادی در می یابیم که بی ثباتی سیاسی، فقر، قحطی، خشونت های قومی و درگیری های مسلحانه به طور مشترک بر اوضاع این کشورها حاکم است

در اروپای غربی، به علت ممنوعیت های سفر، آمار کارگران مهاجر فصلی که از اروپای شرقی برای کار به این بخش از اروپا مهاجرت می کردند و بیشتر هم در مزارع مشغول به کار می شدند، به شدت کم شده است. در کلمبیا، کارگران ونزوئلایی خاک این کشور را ترک می کنند و به کشور خود باز می گردند.

در برخی موارد، مهاجران برای زنده ماندن مجبور به بازگشت به موطن اصلی خود شده اند، حتی اگر کشورشان گرفتار جدال های سیاسی بوده و اقتصادی ویران شده داشته باشد.

بیشتر این مهاجرانی که راه بازگشت به وطن را در پیش می گیرند، از جمله کارگرانی هستند که در بخش غیررسمی کارگری مشغول به کار بوده و از هیچگونه حق و حقوق اجتماعی در کشور مقصد برخوردار نبوده و این امر مانعی برای خدمات رسانی بهداشتی به آن­ هاست.

در برخی مناطق، مهاجران به صورت دسته جمعی درون پناهگاه ها، اردوگاه ها و اتاق های هتل به صورت انباشته و در کنار هم جمع شده اند؛ در چنین حالتی نه امکان رعایت فاصله گذاری اجتماعی و نه محافظت در برابر ابتلا به ویروس کرونا است.

مهاجران به کشورهایشان بازمی گردند اما با شرایطی که کرونا برای اقتصاد دنیا رقم زده است، دوباره موج مهاجرت از کشورهای فقیر به کشورهای غنی با شتابی بیشتر به جریان خواهد افتاد.

اوضاع وخیم آوارگان سوری و پناهجویان در مرزهای ترکیه و یونان در میانه­ همه­ گیری کرونا، به بحران مزمن دیگری تبدیل شده است. ترکیه چندی پیش با باز کردن مرزها در برابر پناهجویان سبب حرکت گسترده آن ها به سمت مرز یونان شده و سازمان بین ­المللی مهاجرت از تجمع دست کم 13 هزار نفر در مرز زمینی ترکیه با یونان خبر داده است. این رویکرد آنکارا و آتن سبب شده آوارگان سوری و پناهجویان در مرزهای ترکیه و یونان با شرایط بغرنج و پیچیده ای روبه رو شوند کشورهای اروپایی از افزایش عزیمت مهاجران به اروپا به شدت ابراز نگرانی کرده اند.

قربانیان اصلی خشونت های داخلی و بین المللی شهفرایندان عادی کشورها هستند که در میانه­ درگیری ها راهی برای نجات جان خود و نزدیکان شان جست وجو می کنند. در جنگ های داخلی شهفرایندان می توانند با عدم جانبداری از گروهی خاص یا مهاجرت به مناطق امن خود را به نوعی از مهلکه نجات دهند اما وقتی همین منازعات با مداخله کشورهای خارجی، به جنگ مبدل می گردد، شرایط آوارگان پیچیده تر می گردد. در برخی اوقات این مردم بی­گناه به اهرم فشاری برای امتیازگیری گروه ها یا کشورهای معارض تبدیل می شوند.

تمایل به مهاجرت برای ترسیم چشم اندازی بهتر در آینده، منطقی و قابل درک است، اما آنچه اهمیت دارد، فقدان آگاهی و درک نادرست و عدم شناخت واقعیتی است که به عنوان مبنای تصمیم گیری مهاجران قرار گرفته و پیامدهای غیرقابل جبرانی را برای آنها به بار می آورد؛ بسکمک از مهاجران انواع خطرها را به جان خریده تا در بهترین حالت، تنها یک سقف نصیبشان گردد؛ بنابراین علاوه بر ترس همیشگی اخراج از این کشورها، بحران فقر نیز در کشورهای ثروتمند در انتظار این پناهجویان خواهد بود.

نظام حقوقی حمایت از پناهندگان

چهارچوب بین­ المللی حقوقی پناهندگان، کنوانسیون شرایط پناهندگان سال 1951 و پروتکل 1967 آن می باشد. البته اسناد بین ­المللی دیگری از جمله اعلامیه­ دنیای حقوق بشر 1948، نیز حاوی موادی خاص در خصوص پناهندگان می باشند که بر اساس این اسناد، دولت ها دارای تکالیفی نسبت به پناهندگان هستند.

اما متولی اصلی حمایت از پناهندگان در عرصه بین­ المللی، کمیساریای عالی پناهندگان ملل متحد می باشد؛ این آژانس موظف به رهبری و هماهنگی اقدامات بین المللی برای حمایت از پناهندگان و حل و فصل مسائل آن ها در سراسر دنیا بوده و هدف اصلی آن حفاظت از حقوق و رفاه آن هاست.

کنوانسیون 1951 ژنو که شامل 46 ماده است، بی تردید از مهمترین منابع حقوق پناهندگان در چهارچوب حقوق بین الملل است. اصول و مهمترین تعهدات این کنوانسیون در خصوص پناهندگان عبارتند از تساوی بین افراد و عدم تبعیض، آزادی در امور دینی و مذهبی، اشتغال با دستمزد، آزادی رفت و آمد و تحصیلات.

براساس تعریف کنوانسیون شرایط پناهندگان 1951 و پروتکل الحاقی 1967، پناهنده فردی است که به دلایل نژاد، مذهب، ملیت و یا عضویت در گروه اجتماعی خاص یا عقیده سیاسی، ترس موجهی از آزار دارد و در خارج از کشور و وطن اصلی خود به سر می برد؛ چنانچه فرد داری این شرایط باشد پناهنده محسوب می گردد و دولت پذیرنده ملزم به رعایت حقوق پناهنده براساس مواد کنوانسون 1951 و پروتکل الحاقی 1967 می­ باشد. فردی که دارای شرایط پناهندگی است را نمی­ توان براساس اصل منع اعاده یا بازگشت قهری به کشوری که حیات یا آزادی آن ها در آن کشور در معرض تهدید خواهد بود، بازگرداند.

دولت ­ها با الحاق به کنوانسیون 1951 و پروتکل الحاقی 1967 متعهد می شوند کمیساریای پناهندگان ملل متحد را در اجرای وظایف آن کمک کرده و بر اجرای مفاد کنوانسیون های مربوط به پناهندگان، با نظارت کمیساریای پناهندگان همکاری کنند و مواد کنوانسیون را در خصوص پناهندگان و پناهجویان و افراد مشمول کنوانسیون و پروتکل الحاقی اعمال کنند.

اعلامیه­ دنیای حقوق بشر 1948 صرف نظر از تعلق افراد به کشور یا مذهبی خاص، دربردارنده­ حقوق برای همه­ انسان­ ها بوده و در مقدمه­ آن آمده است که مجمع عمومی این اعلامیه دنیای حقوق بشر را آرمان مشترکی برای تمام مردم و کلیه ملل اعلام می­ کند تا همه­ افراد و همه­ ارکان اجتماع این اعلامیه را مدنظر داشته باشد؛ اساسی ترین حقوق پیش بینی شده در این اعلامیه که شامل پناهندگان نیز می گردد عبارتند از برخورداری از تمام حقوق و آزادی ها، حق زندگی و امنیت شخصی، منع هر گونه شکنجه و رفتار خلاف شان بشری، برابری همه افراد بشر در برابر قانون، حق عبور و مرور و انتخاب آزادانه محل اقامت و بهره مندی از آموزش تا مرحله عالی.

اما حقوق و مقررات پناهندگی به دلیل نداشتن ضمانت های اجرایی لازم، از جهت عملی و اجرایی با مسائل جدی روبرو است. به گونه ­ای که کشورها با توجه به مصالح و منافع ملی خود با پناهندگان برخورد کرده؛ گاهی مسائل حقوقی تحت الشعاع مسائل سیاسی قرار می گیرد و از آوارگان به عنوان ابزار کسب امتیاز از کشور مبداء یا جامعه­ بین المللی بهره برداری می ­کنند. از این­رو، پناهندگان در بیشتر کشورها با چالش ها و مسائل متعددی روبرو هستند.

آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد در بیانیه ­ای از دولت ها خواست در مقابله با بحران کرونا از تضمین حقوق پناهندگان و آوارگان اطمینان حاصل کنند.

فیلیپو گراندی رئیس کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان اعلام کرد همه گیری کرونا بحران بی سابقه­ ای است؛ اولویت ما حمایت از پناهندگان و آوارگان در سراسر دنیا در این شرایط بحرانی است اما این امر بدون همکمک و همکاری جامعه بین المللی میسر نیست.

گوترش با قدردانی از سخاوت و انسانیت جوامع و کشورهایی که میزبان پناهندگان و آوارگان هستند، شرح داد: نزدیک به 90 درصد پناهندگان در فقیرترین کشورها زندگی می کنند. این کشورها با وجود اینکه خود اغلب مسائل اقتصادی، سیاسی و امنیتی دارند اما مهمان نوازی آن­ها شایسته­ تقدیر است.

گراندی نیز در بیانیه ای خاطر نشان کرد: این کشورها سال ها و حتی نسل های زیادی از موج پناهندگان و آوارگان را پذیرفته و حمایت کردند و برخوردار کردن آن ها از حقوق بنیادین بشر حتی در شرایط بحرانی کرونا پیام امید و همبستگی را در دنیا منعکس می کند.

گوترش به مناسبت روز دنیای پناهندگان (20 ژوئن) اعلام کرد: همه افراد در سراسر دنیا باید متعهد به پذیرش و حمایت پناهندگان و آوارگان باشند. دولت ها باید به درگیری های داخلی و بین المللی پایان دهند، قوانین بین الملل در زمینه پناهندگی را نسبت به آن ها تمام و کمال رعایت کنند.

گراندی نیز در پیامی مشابه گفت هر فردی با هر نژاد، مذهب، شغل، طبقه اجتماعی... باید در این راستا اقدام کند و هر قدم او حرکتی ارزشمند محسوب می گردد.

کمبود توجه رسانه های دنیا در بازتاب اخبار مهاجرت و شرایط سخت زندگی این گروه از انسان ها و همچنین ضعف کمک های بشرمحبت آمیز در سطح بین المللی از دلایلی است که سبب شده بحران مهاجرت به فراموشی سپرده شده و در انبوه چالش های انسان امروز نادیده گرفته گردد.